Ενα έτος ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση. Προσγείωση στην πραγματικότητα

Η πρώτη επέτειος της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ ολοκληρώνει ένα από τα πιο ταραγμένα δωδεκάμηνα στη Μεταπολίτευση. Ποτέ η Ελλάδα δεν έφτασε τόσο κοντά στη χρεοκοπία και το διεθνές περιβάλλον δεν είχε τόσο καθοριστικό ρόλο για τις εξελίξεις. Η κυβέρνηση έκανε πολλά, ιδιαίτερα μετά την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης. Ομως εξακολουθεί να καθυστερεί αλλαγές για τις οποίες είχε δεσμευτεί με τις προγραμματικές της δηλώσεις.

Δώδεκα μήνες έκτακτης ανάγκης

Τι πέτυχε, πού καθυστερεί, ποιες υποσχέσεις κράτησε, ποιες όχι η κυβέρνηση Παπανδρέου με φόντο την οικονομία

Του Παναγη Γαλιατσατου

Η αποτίμηση του έργου μιας νέας κυβέρνησης, στην πρώτη επέτειό της στην εξουσία, γίνεται πάντα με βάση τις προεκλογικές της εξαγγελίες και τις προγραμματικές της δηλώσεις. Θα αδικούσε όμως κανείς την κυβέρνηση Παπανδρέου εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο κατά γράμμα. Η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αλλωστε σε ό,τι αφορά την οικονομική πολιτική, οι στόχοι και οι εξαγγελίες έχουν αλλάξει ήδη τρεις φορές και είναι πιθανόν να αναθεωρηθούν εκ νέου στο άμεσα ορατό μέλλον.

Ολόκληρη η στρατηγική για την ανάταξη της οικονομίας (με ενίσχυση της ζήτησης, μισθολογικές αυξήσεις πάνω από τον πληθωρισμό και αύξηση των δημοσίων επενδύσεων), την οποία εξήγγειλε προεκλογικά αλλά και στις προγραμματικές του δηλώσεις ο πρωθυπουργός, αχρηστεύτηκε τους πρώτους δύο μήνες και ξεπεράστηκε από τα γεγονότα. Κάθε προεκλογική υπόσχεση που δημιουργούσε κόστος για τον προϋπολογισμό δεν ήταν δυνατόν να εφαρμοστεί εκ των πραγμάτων. Το μόνο που πρόλαβε η κυβέρνηση ήταν να χορηγήσει την πρώτη δόση του επιδόματος κοινωνικής αλληλεγγύης, στο τέλος του 2009.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου, όμως, είχε εξαγγείλει τον περασμένο Οκτώβριο μια σειρά από πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις που, όπως υποστήριζε ο ίδιος ο πρωθυπουργός, δεν θα είχαν κανένα κόστος. Ομως σε ό,τι αφορά τον κρίσιμο τομέα της οικονομίας και της ανάπτυξης, αποδείχθηκε ιδιαίτερα αναποτελεσματική.

Στις προγραμματικές του δηλώσεις, ο κ. Παπανδρέου είχε υποσχεθεί εκ βάθρων αναμόρφωση των φορολογικών υπηρεσιών και πάταξη της φοροδιαφυγής. Δώδεκα μήνες αργότερα, οι εφορίες δείχνουν ακόμα μεγαλύτερη αναποτελεσματικότητα στο να μαζέψουν έσοδα, ο ΦΠΑ απλά δεν αποδίδεται και η κυβέρνηση έχει υποχρεωθεί να καταφύγει στο μέτρο της περαίωσης.

Σε ό,τι αφορά το «νοικοκύρεμα» του κράτους, η κυβέρνηση επαίρεται ότι κατάφερε να περιορίσει τις λειτουργικές δαπάνες κατά περίπου 1 δισ. ευρώ. Ωστόσο, στον αδηφάγο τομέα της υγείας, όπου ο κ. Παπανδρέου είχε υποσχεθεί περιορισμό της σπατάλης στα νοσοκομεία και εξοικονόμηση πόρων ίσων με το 1% του ΑΕΠ, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι κάτι σοβαρό έχει γίνει. Η προγραμματική εξαγγελία για ηλεκτρονική συνταγογράφηση βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά. Το ενιαίο σύστημα προμηθειών στο Δημόσιο δεν υφίσταται ούτε καν σαν σύλληψη.

Τόσο ο κ. Παπανδρέου όσο και η τότε υπουργός Οικονομίας κ. Λ. Κατσέλη είχαν υποσχεθεί την αναμόρφωση του αναπτυξιακού νόμου τον περασμένο Οκτώβριο. Το μόνο που έγινε ήταν ότι τον Μάιο του 2010 συζητήθηκε στο υπουργικό συμβούλιο ένα κείμενο κατευθυντηρίων αρχών. Ο υπουργός άλλαξε, ο νόμος αναζητείται…

Μία από τις σημαντικότερες προγραμματικές εξαγγελίες της κυβέρνησης ήταν η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για την ίδρυση και την αδειοδότηση επιχειρήσεων. Στις αρχές Ιουνίου εγκρίθηκε από τη Βουλή -και με τις ψήφους της Ν.Δ.- το νομοσχέδιο για την ίδρυση των επιχειρήσεων. Ομως εκείνο για τη γρήγορη αδειοδότηση των επιχειρήσεων εκκρεμεί. Το fast-track αφορά μόνο πολύ μεγάλες επενδύσεις στρατηγικού χαρακτήρα και δεν ήταν ποτέ προγραμματική εξαγγελία.

Σε άλλους τομείς, πέραν της οικονομίας και της ανάπτυξης πάντως, η κυβέρνηση αποδείχθηκε πιο αποτελεσματική: στον τομέα της δημόσιας ασφάλειας, όπου ο κ. Παπανδρέου είχε υποσχεθεί αποτελεσματική προστασία στον πολίτη, υπάρχει πρόοδος σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα της αστυνομίας, αλλά και της δασοπροστασίας. Η νέα και ολοκληρωμένη μεταναστευτική πολιτική και η χορήγηση ιθαγένειας σε μετανάστες δεύτερης γενιάς είναι νόμος του κράτους. Ο τρόπος επιλογής της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων άλλαξε και η Βουλή έχει πιο ουσιαστική συμμετοχή στη διαδικασία. Η προγραμματική δέσμευση ότι οι προσλήψεις στο Δημόσιο θα γίνονται μόνο από το ΑΣΕΠ υλοποιήθηκε ήδη από τους πρώτους μήνες. Και βέβαια, έγινε πράξη ο νέος διοικητικός χάρτης της χώρας, ο «Καλλικράτης». Αυτός ο απολογισμός πιθανόν να μην ήταν άσχημος για μια φυσιολογική περίοδο. Προβληματίζει όμως το γεγονός ότι ενώ η χώρα αντιμετωπίζει τη χειρότερη οικονομική κρίση της ιστορίας της, η κυβέρνηση εμφανίζεται να υστερεί στους τομείς της.

Η «αντίσταση», οι αγορές, το Μνημόνιο

Η πρώτη επέτειος της διακυβέρνησης της χώρας από τον Γ. Παπανδρέου ολοκληρώνει το πιο ταραγμένο και πιθανότατα το πιο αλλόκοτο δωδεκάμηνο στην ιστορία της μεταπολίτευσης. Αλλόκοτο, γιατί ο ρόλος του διεθνούς περιβάλλοντος στις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις -είτε επρόκειτο για υπερεθνικούς θεσμούς όπως η Ε.Ε., είτε για μεμονωμένα κράτη, όπως η Γερμανία, είτε γενικώς για τις «αγορές»- δεν είχε προηγούμενο. Και ασφαλώς δεν στερείται ειρωνείας το γεγονός ότι η κατά γενική αντίληψη πιο «κοσμοπολίτικη» κυβέρνηση της μεταπολίτευσης εκτίμησε εσφαλμένα τον διεθνή περίγυρο, και βρέθηκε να ακολουθεί ασθμαίνουσα τις εξελίξεις.

Στις 4 Οκτωβρίου του 2009, ο κ. Παπανδρέου παρέλαβε τη χώρα σε άθλια οικονομική κατάσταση, το μεγαλύτερό του πρόβλημα όμως ήταν να μη φανεί ανακόλουθος με τις προεκλογικές εξαγγελίες στις οποίες επέμεινε χάριν της αυτοδυναμίας. Ετσι, στις 19 Οκτωβρίου ο κ. Παπακωνσταντίνου ανακοίνωσε στους εταίρους μας ότι το έλλειμμα ήταν 12,5% και ζήτησε τετραετή παράταση για τη μείωσή του, ταυτόχρονα όμως τους δήλωσε ότι θα μοιράσει 1 δισ. ευρώ ως επίδομα αλληλεγγύης. Στο ΠΑΣΟΚ υπολόγιζαν τότε, ότι η Κομισιόν επιδιώκει πάντα έναν συμβιβασμό με τις κυβερνήσεις. Ωστόσο στις Βρυξέλλες και στη Φρανκφούρτη είχε ήδη αρχίσει η πίεση να περιοριστεί η επεκτατική πολιτική στην οποία πόνταρε η κυβέρνηση. Η αντίδραση των Ευρωπαίων -που είχαν ξαναζήσει την ίδια κατάσταση πριν από 4 χρόνια και είχαν ακούσει τις ίδιες υποσχέσεις- ήταν πολύ πιο οξεία από ό,τι περίμεναν στο επιτελείο του κ. Παπανδρέου. Οι πρώτοι δύο μήνες χάθηκαν σε μια μάταιη «αντίσταση» στην αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή, ώσπου ήρθε η υποβάθμιση και στο παιχνίδι μπήκαν οι αγορές, που είχαν πια το τέλειο στόρι για υποτιμητική κερδοσκοπία.

Το αργότερο από τα μέσα Ιανουαρίου, μετά την ψυχρή υποδοχή του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, στην κυβέρνηση είχαν αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος, συνέχισαν όμως να βρίσκονται ένα βήμα πίσω από τις αγορές. Επιστρέφοντας από το Νταβός και με τα spreads στις 300 μονάδες βάση, ο κ. Παπανδρέου ανακοίνωσε ένα πακέτο πρόσθετων μέτρων. Δέκα μέρες αργότερα εξασφάλισε στις Βρυξέλλες τη δέσμευση των εταίρων για στήριξη. Στις αρχές Μαρτίου, ο κ. Παπακωνσταντίνου ανακοίνωσε ένα πακέτο σκληρών μέτρων που δεν εκτόνωσε την πίεση, τα spreads παρέμεναν πάνω από τις 300 μονάδες. Αντιμέτωπη με τον εφιάλτη των δανειακών υποχρεώσεων του Μαΐου, η κυβέρνηση άρχισε να εκλιπαρεί με «το πιστόλι πάνω στο τραπέζι» και ταυτόχρονα να απειλεί με προσφυγή στο ΔΝΤ. Αυτό δεν το ήθελαν ούτε η ΕΚΤ ούτε η Κομισιόν. Το ήθελε όμως η Γερμανία. Στις 25 Μαρτίου ο μηχανισμός στήριξης, με ουσιαστική συμμετοχή του ΔΝΤ, ήταν έτοιμος. Η κυβέρνηση διαβεβαίωνε ότι δεν θα κάνει χρήση, όμως οι αγορές πίεζαν. Στις 23 Απριλίου ο κ. Παπανδρέου ανακοίνωσε την προσφυγή στον μηχανισμό. Το οικονομικό επιτελείο βρέθηκε αναγκασμένο να διαπραγματευτεί ταχύτατα τη συμφωνία, αφού τα ελληνικά ομόλογα έληγαν στις 9 Μαΐου.

Το διάστημα από την υπογραφή του Μνημονίου ώς το τέλος Ιουλίου ήταν το πιο σοβαρό δείγμα γραφής της κυβέρνησης. Η συμφωνία πέρασε στη Βουλή με 157 από τους 160 βουλευτές και ο κ. Παπανδρέου διέγραψε ακαριαία τους τρεις που απείχαν, για να προλάβει γενίκευση της απειθαρχίας, εν όψει της δύσκολης συνέχειας. Εξαιρετικά επώδυνα μέτρα (αύξηση φόρων, μείωση συντάξεων) «πέρασαν» χωρίς τριβές, ενώ η πλέον επώδυνη ασφαλιστική μεταρρύθμιση της μεταπολίτευσης ολοκληρώθηκε σε δύο μήνες. Στο ίδιο διάστημα υλοποιήθηκαν οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και ο «Καλλικράτης», ενώ δρομολογήθηκε το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων. Μόνο στα θέματα αγοράς ενέργειας έδειξε να καθυστερεί η κυβέρνηση.

Η συνέχεια δεν ήταν πάντως ανάλογη. Η κυβέρνηση δεν κατάφερε να ανατάξει τους φορολογικούς μηχανισμούς, με αποτέλεσμα να υποχρεωθεί να προσφύγει στην περαίωση. Ούτε όμως να δώσει αναπτυξιακή ώθηση στη χώρα, που βυθίζεται στην ύφεση. Ο ανασχηματισμός δεν «έπεισε» την κοινή γνώμη και δεν έχει λειτουργήσει ακόμη. Οι επιλογές στις αυτοδιοικητικές εκλογές δεν ήταν οι καλύτερες, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να φοβάται ένα μήνυμα έντονης αποδοκιμασίας, μόλις στον 13ο μήνα της.

Αποψη: Τα δύο πρόσωπα του ΠΑΣΟΚ

Του Θανου Bερεμη*

Θετικό στοιχείο στη διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑΣΟΚ υπήρξε η συμφωνία με την τρόικα και η αξιόπιστη διαχείριση των όρων του Μνημονίου από τον κ. Παπακωνσταντίνου. Η εικόνα του φέρνει μια πνοή καθαρού αέρα σε έναν αποπνικτικό χώρο. Θετική υπήρξε και η καταιγιστική ψήφιση νόμων για το ασφαλιστικό και τα κλειστά επαγγέλματα, όπως και η αναβολή (έστω) της περίφημης εκτροπής του Αχελώου, χάρη στην κ. Μπιρμπίλη. Ελπιδοφόρο δείγμα γραφής του υπουργείου Παιδείας αποτέλεσε η εξαγγελία μεταρρύθμισης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από την κ. Διαμαντοπούλου και το επιτελείο της. Επαναφέρει τη λογική σε ένα τοπίο γενικευμένης παράνοιας.

Αρνητικό είναι ότι η κυβέρνηση εκπροσωπεί πλέον, ιδιαίτερα μετά τον πρόσφατο ανασχηματισμό, και τα δύο πρόσωπα του Ιανού: το σύγχρονο ΠΑΣΟΚ και το βαθύ. Προστατευόμενοι του δεύτερου είναι και οι συνδικαλιστές των ΔΕΚΟ, που ουδείς τολμά να μας απαλλάξει από το άγος τους, ενώ χειμάζονται ερευνητικά ιδρύματα και κρατικές σχολές από τις περικοπές στον προϋπολογισμό. Οι λαϊκιστές του βαθέος κράτους συντάσσονται με τους επικριτές του Μνημονίου και γεμίζουν με υποψηφιότητες τις επερχόμενες εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Στα αρνητικά εγγράφεται, ακόμη, η χρονοτριβή καταδίκης επώνυμων καταχραστών του δημοσίου χρήματος και η έξωσή τους από τους κόλπους του κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία, η σύγχυση αρμοδιοτήτων των υπουργών και υφυπουργών και η αδυναμία της κυβέρνησης να μειώσει και να αναμορφώσει το κράτος. Τέλος, η λανθάνουσα αναπτυξιακή πολιτική είναι περισσότερο ζήτημα νομοθετικών ρυθμίσεων και κινήτρων και λιγότερο ζήτημα άντλησης πόρων.

* Ο Θ. Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Αποψη: Διαχείριση χωρίς ευκαιρία;

Του Νικου Eυθυμιαδη*

Από την οπτική γωνία ενός ανθρώπου της αγοράς, η αξιολόγηση της χρονιάς που πέρασε θα μπορούσε να βασιστεί σε δύο άξονες, από τη μια τη «Διαχείριση κρίσης» και από την άλλη τη «Μετατροπή της κρίσης σε ευκαιρία». Κατά τη γνώμη μου η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ χειρίστηκε καθυστερημένα αλλά τελικά με επιτυχία τη «διαχείριση», ωστόσο κινδυνεύει να χάσει την «ευκαιρία». Οσο και να μη μας αρέσει το «στρίμωγμα» του Μνημονίου, είναι η μόνη διέξοδος για να μη χρεοκοπήσει η Ελλάδα του ευρώ. Το γεγονός ότι βρέθηκαν δανειστές για 110 δισ. ευρώ δεν είναι ούτε απλό ούτε ήταν εύκολο. Παράλληλα λειτουργεί ως μοχλός πίεσης και αφετηρία για να ληφθούν θεσμικά μέτρα όπως η εξυγίανση του ασφαλιστικού, η αποκέντρωση του κράτους, το άνοιγμα των επαγγελμάτων, δηλαδή βασικά αιτήματα εκσυγχρονισμού που έπρεπε να είχαν γίνει πράξη εδώ και 20 χρόνια. Με αυτό το σκεπτικό, στα θετικά συνυπολογίζεται η σαφής πολιτική βούληση για πάταξη της διαφθοράς, η προσπάθεια ανατροπής της αρνητικής εικόνας που προσέδωσε η κρίση στην Ελλάδα και η αναζήτηση μεγάλων επενδύσεων από το εξωτερικό.

Ολα αυτά τα επώδυνα θα έπρεπε ήδη να συνοδευτούν από μια δεύτερη δέσμη επειγόντων μέτρων για δραστικές μειώσεις της σπατάλης στη διοίκηση, στα νοσοκομεία, στις ΔΕΚΟ και όχι μόνο. Στον τομέα αυτό, η κυβέρνηση έχει μέχρι σήμερα πολύ λίγα να επιδείξει. Το γεγονός ότι το κράτος θα δαπανήσει κοντά στα 25 δισ. περισσότερα ευρώ από ό,τι θα εισπράξει τα λέει όλα! Σημαντικό έλλειμμα παρουσιάζουν οι πρωτοβουλίες για την ταυτόχρονη ανάπτυξη της οικονομίας. Δεν πρέπει για κανένα λόγο να επιτρέψουμε στην ύφεση να εξοντώσει την οικονομία.

* Ο Ν. Ευθυμιάδης είναι επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος ΣΒΒΕ.

• Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 3 Oκτωβρίου 2010