Οι αντιδράσεις και οι χειρισμοί της κυβέρνησης

• Του Σταυρου Λυγερου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 3 Oκτωβρίου 2010

Αν και συγκριτικά οι φορτηγατζήδες αποδείχθηκαν «σκληρά καρύδια», τελικώς και αυτοί υπέκυψαν. Δεν θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά στην περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα. Εκμεταλλευόμενος την κατάρρευση του ανορθολογικού μοντέλου, ο Γιώργος Παπανδρέου κατάφερε δύο πράγματα: Πρώτον, να καταστήσει αναμφισβήτητη αλήθεια το εκβιαστικό δίλημμα «Μνημόνιο ή χρεοκοπία». Δεύτερον, να ενοχοποιήσει την κοινωνία, αναδεικνύοντας τις εκτεταμένες παθογένειες στους κόλπους των μικρομεσαίων στρωμάτων.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα και βοηθούμενη από τα ΜΜΕ, η κυβέρνηση επέτυχε τη «σαλαμοποίηση» όχι μόνο των αντιδράσεων, αλλά και της ίδιας της κοινωνίας. Οποιαδήποτε απεργία αντιμετωπίζεται από τους άλλους κλάδους εχθρικά. Το αποτέλεσμα είναι να ασκείται στους εκάστοτε απεργούς όχι μόνον η ασφυκτική πίεση της εξουσίας, αλλά και των ΜΜΕ και της κοινής γνώμης.

Στην πραγματικότητα, οι κινητοποιήσεις έχουν ηθικοπολιτικά κηρυχθεί αντικοινωνικές ενέργειες ανεξαρτήτως του εάν είναι δικαιολογημένες ή όχι. Πράγματι, προκαλούν παρενέργειες στην αγορά και παρεμποδίζουν την καθημερινή ζωή, αλλά ο συνταγματικός νομοθέτης το γνώριζε όταν κατοχύρωσε αυτό το δικαίωμα. Ετσι όπως έχουν έλθει τα πράγματα, τα επαγγελματικά στρώματα δεν διαθέτουν πια καμία δυνατότητα άμυνας έναντι της κυβερνητικής πολιτικής.

Οι διαδοχικές ήττες των εκάστοτε απεργών έχουν ενισχύσει την εντύπωση ότι οι κινητοποιήσεις είναι ατελέσφορες. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στους κυβερνώντες να λειτουργούν σαν οδοστρωτήρας. Μετά τους φορτηγατζήδες, έχει σειρά άλλη επαγγελματική ομάδα.

Το Μνημόνιο δεν είναι απλώς και μόνο μία δέσμη δημοσιονομικών μέτρων, την οποία υπαγόρευσαν οι δανειστές για να εξασφαλίσουν την επιστροφή των χρημάτων τους. Ουσιαστικά είναι ένα πρόγραμμα βίαιου μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας/κοινωνίας στη βάση των κυρίαρχων νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων. Το γεγονός ότι περιέχει και επιβεβλημένες αλλαγές, οι οποίες έπρεπε να έχουν προ πολλού εφαρμοσθεί, δεν αλλάζει τον χαρακτήρα του.

Στην πραγματικότητα, αυτό που συντελείται αυτή την περίοδο είναι η βίαιη αποδόμηση του εκτεταμένου και ανθεκτικού στην Ελλάδα «μικροϊδιοκτητικού τρόπου παραγωγής». Το εν λόγω μοντέλο είχε αντιφατικές επιπτώσεις στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. Από τη μία πλευρά, απέτρεψε την αύξηση της παραγωγικότητας και διαμόρφωσε τις τιμές σε σχετικά υψηλά επίπεδα. Από την άλλη, όμως, δημιούργησε συνθήκες κοινωνικής ευστάθειας. Χρέος του πολιτικού συστήματος ήταν από νωρίς να ωθήσει τους μικρομεσαίους της αγοράς σε κινήσεις εκσυγχρονισμού με σκοπό την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους, την επιβίωση και τη μεγέθυνση όσων είχαν τη δυνατότητα. Αντί γι’ αυτό, το πολιτικό σύστημα τους αντιμετώπισε σαν εκλογική πελατεία, ανεχόμενο την εκτεταμένη φοροδιαφυγή τους.

Μηχανισμός εκτόνωσης

Τώρα, οι μικρομεσαίοι δεν υφίστανται μόνο την πίεση της κρίσης. Υφίστανται και τα στοχευμένα πλήγματα, που υπαγορεύει η τρόικα, επικαλούμενη συνήθως υπερτιμημένες οικονομικές σκοπιμότητες. Το γεγονός ότι μέχρι τώρα οι κοινωνικές αντιδράσεις ήταν συγκριτικά υποτονικές, είναι μάλλον ανησυχητικό παρά καθησυχαστικό σημάδι. Οι κινητοποιήσεις ήταν παραδοσιακά ένα είδος άτυπης διαπραγμάτευσης των συνδικάτων με την κυβέρνηση. Λειτουργούσαν σαν μηχανισμός εκτόνωσης των κοινωνικών πιέσεων. Τώρα, όμως, οι ενδιάμεσες λύσεις έχουν φύγει από το τραπέζι.

Σε αυτό το ρευστό οικονομικό περιβάλλον, οι πολίτες φοβούνται τη χρεοκοπία και τις συνακόλουθες απειλές. Προσπαθούν να επιβιώσουν, διατηρώντας την ελπίδα πως οι θυσίες τους θα πιάσουν τόπο και η κρίση θα ξεπερασθεί. Υπό την επήρεια αυτού του κλίματος και παρά την έντονη δυσαρέσκειά τους, συνεχίζουν να δίνουν προβάδισμα στο κυβερνών κόμμα. Η σημερινή πολιτική ισορροπία, όμως, είναι ασταθής, μοιάζει με κινούμενη άμμο. Η δυναμική του πολιτικού κλίματος επικαθορίζεται από τη δυναμική της οικονομίας.

Λόγω της βύθισης στην ύφεση, όμως, η φάση, όπου κυριαρχούσαν τα ανωτέρω συμπληρωτικά συναισθήματα του φόβου και της ελπίδας, φαίνεται ότι τελειώνει. Η μαζική πτώχευση μικρομεσαίων και το κύμα απολύσεων παράγουν κοινωνική απόγνωση. Οταν στην κοινωνία συγκεντρωθεί η κρίσιμη μάζα απόγνωσης, η απόγνωση θα αρχίσει να μετατρέπεται σε οργή. Στην τρίτη αυτή φάση, μία αφορμή, ένα τυχαίο γεγονός θα είναι ικανό να προκαλέσει κοινωνική ανάφλεξη.