2+1 σενάρια για την οικονομία

Η επιτυχία, ή μη, των μέτρων που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση θα κριθεί τον Ιούνιο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

«ΕΩΣ τον Ιούνιο πάμε τοίχο-τοίχο» αναφέρει υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών, επιβεβαιώνοντας ότι η αυστηρή ευρωπαϊκή επιτήρηση που ήδη ασκείται στη χώρα μας από τις πρώτες ημέρες του 2010 έχει ως ορόσημο την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Ιουνίου. Η έκθεση αυτή θα βασιστεί στα συμπεράσματα των αξιολογητών που θα επισκέπτονται την Αθήνα σε μηνιαία βάση και θα αξιολογούν αν έχει αναληφθεί αποτελεσματική δράση στο πλαίσιο της εφαρμογής του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ)- το οποίο κατατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την Παρασκευή. Εως τον Ιούνιο λοιπόν θα έχει αποδειχθεί ποιο από τα τρία σενάρια- το σενάριο ανάταξης της οικονομίας, το «Σχέδιο Β» και το «σενάριο του τρόμου» (που, όπως εκτιμάται, παρουσιάζουν σχεδόν ίσες πιθανότητες να πραγματοποιηθούν)- θα είναι εκείνο που εκφράζει πιστότερα την πορεία, την εικόνα και την προοπτική της ελληνικής οικονομίας.

1Ανάταξη της οικονομίας
2Σχέδιο «Β»

Ο κ. Γ. Παπακωνσταντίνου βρίσκεται πολύ κοντά στο να σημειώσει δύο νίκες σε δύο μάχες. Η πρώτη είναι η αξιοπιστία των στοιχείων- όσο παράδοξο και αν φαίνεται αυτό, λόγω της προ ημερών δημοσιοποίησης της «καταστροφικής» έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα ελληνικά στατιστικά στοιχεία. Η έκθεση αυτή αφορά τις ελληνικές ατασθαλίες έως τον Οκτώβριο του 2009. Ασφαλώς θα επικυρωθεί στο προσεχές Εco/Fin, αλλά δίπλα στην επικύρωσή της και στην παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την πρωτιά στη «δημοσιονομική μαγειρική» αναμένεται να προστεθεί στα Συμπεράσματα η διαβεβαίωση ότι η Ελλάδα έχει ήδη ανακτήσει την αξιοπιστία των στατιστικών στοιχείων της και ότι το νομοσχέδιο για την ανεξάρτητη Στατιστική Υπηρεσία το οποίο είναι ήδη έτοιμο θεωρείται αρκούντως «ευρωπαϊκό». Η δεύτερη νίκη λέγεται ότι θα επιτευχθεί στο πεδίο αποδοχής του ΠΣΑ από την Επιτροπή.

Κοινοτικοί καθώς και υπουργοί με γνώση των ευρωπαϊκών πραγμάτων θεωρούν ότι το υπουργείο Οικονομικών συνέταξε και υπέβαλε στην ΕΕ ίσως το πιο συμπαγές και λεπτομερές από όλα τα τριετή Προγράμματα Σταθερότητας που έχουν κατατεθεί ως σήμερα από τη χώρα μας. Συνέβαλαν ασφαλώς σε αυτό οι κοινοτικοί αξιολογητές που επισκέφθηκαν την Αθήνα την προηγούμενη εβδομάδα. Ο επικεφαλής της διεύθυνσης Οικονομικών Υποθέσεων της Επιτροπής κ. Γιούργκεν Κρέγκερ και οι τμηματάρχες κκ. Γιώργος Μοσχόβης και Ζοάο Νογκουέιρα Μάρτινς πρότειναν τον υπολογισμό και τη συμπερίληψη στο Πρόγραμμα των ποσοτικών επιπτώσεων όλων των μέτρων στα έσοδα και στις δαπάνεςπράγμα που έγινε από την ομάδα του επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων (ΣΟΕ) και βασικού συντάκτη του Προγράμματος κ. Γ. Ζαννιά.

▅ Υπό αυστηρή επιτήρηση

Με βάση το «κοινοτικό τελετουργικό» ο κ. Παπακωνσταντίνου θα μιλήσει για το Πρόγραμμα στο Εurogroup και στο Εco/Fin την προσεχή Δευτέρα 18 και Τρίτη 19 Ιανουαρίου. Κατόπιν, το Πρόγραμμα θα συζητηθεί στο Κολέγιο των Επιτρόπων στις 27 Ιανουαρίου. Κρίσιμος θα είναι ο χειρισμός για τις τελικές διατυπώσεις στο Εco/Fin του Φεβρουαρίου οι οποίες θα προετοιμασθούν στις 2 και 3 Φεβρουαρίου, κατά τις συνεδριάσεις της Οικονομικής και Νομισματικής Επιτροπής (των τεχνοκρατών που ετοιμάζουν τα κείμενα τα οποία συνήθως «επικυρώνουν» οι υπουργοί Οικονομικών).

Ελληνικές και κοινοτικές πηγές προεξοφλούν ότι το Πρόγραμμα όπως είναι σήμερα θα καταστεί τελικώς αποδεκτό ως «οδικός χάρτης» για την Ελλάδα στο Εco/Fin του Φεβρουαρίου, τότε που θα αποφασιστεί και τυπικώς η υπαγωγή της χώρας στο καθεστώς της αυστηρής επιτήρησης (άρθρο 126 παράγραφος 9 της αναθεωρημένης Συνθήκης). Δηλαδή οι Ευρωπαίοι θα επιτηρήσουν αυστηρώς την εφαρμογή του Προγράμματος που τους καταθέσαμε.

▅ Οι ασφαλιστικές δικλίδες

Σύμφωνα με εκτιμήσεις το Πρόγραμμα διαθέτει δύο ισχυρές ασφαλιστικές δικλίδες. Η πρώτη είναι η ενσωμάτωση μιας πρόβλεψης ανάλογης με εκείνη που ισχύει για την αποδέσμευση των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων της Ενωσης. Το υπουργείο Οικονομικών θα αποδεσμεύσει μόνο το 90% των δαπανών που έχουν εγκριθεί ανά υπουργείο στον προϋπολογισμό του 2010, έτσι ώστε να υπάρχει ένα «μαξιλάρι» (ο υπουργός το ονόμασε «αποθεματικό ευελιξίας»), προκειμένου να καλυφθούν έκτακτες ανελαστικές ανάγκες σε κάποιο άλλο πεδίο, χωρίς να υπονομευθεί ο στόχος του ελλείμματος.

Η δεύτερη ασφαλιστική δικλίδα είναι η ύπαρξη δύο εκδοχών για τις οικονομικές εξελίξεις κατά το 2010. Το υπουργείο βεβαιώνει πως όποια εκδοχή και αν ισχύσει, χάρη στις κατάλληλες προσαρμογές, το τελικό έλλειμμα (8,7%) θα παραμείνει σταθερό. Δηλαδή, κάποιες δαπάνες θα συμπιεσθούν περισσότερο από όσο έχει προϋπολογισθεί, έτσι ώστε να «χωρέσουν» υπερβάσεις οι οποίες ίσως να κριθούν αναγκαίες σε κάποιους άλλους τομείς. Σε κάθε περίπτωση οι κκ. Γ. Παπακωνσταντίνου και Φιλ. Σαχινίδης (ο οποίος κρατάει τα κλειδιά του θησαυροφυλακίου) είναι διατεθειμένοι να μη δώσουν απολύτως τίποτε επιπλέον των εγκεκριμένων πιστώσεων.

Παράλληλα η κυρία Λούκα Κατσέλη θα προωθήσει τις ρυθμίσεις, μεταξύ άλλων για την αναθέρμανση της αγοράς και την αξιοποίηση του ΕΣΠΑ, ώστε να μη μειωθεί το εθνικό προϊόν περισσότερο από 0,3% του ΑΕΠ, όπως προβλέπει ο προϋπολογισμός, και να μην αγγίξει το έλλειμμα το 9% του ΑΕΠ. Αν όλα αυτά εξελιχθούν με βάση το παραπάνω ειδυλλιακό σενάριο, ακόμη και αν αυτό πραγματοποιηθεί έστω κατά 80%, οι κοινοτικοί ελεγκτές θα συντάξουν και θα παρουσιάσουν τον Ιούνιο μια έκθεση γεμάτη επαίνους, με αποτέλεσμα η πίεση των αγορών προς τη χώρα μας να υποχωρήσει σε σημαντικό βαθμό.

Το να λέμε στους εταίρους μας αυτά που θέλουν να ακούσουν είναι απείρως ευκολότερο από το να πραγματοποιούμε όλα αυτά που επιτάσσουν. Η Επιτροπή θα δεχθεί μεν το ΠΣΑ, αλλά όχι χωρίς αστερίσκους, οι οποίοι σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές μπορεί να είναι οι εξής τρεις:

* Πρώτον, τα νέα φορολογικά μέτρα ίσως να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη ύφεση από την προσδοκώμενη και άρα σε λιγότερα έσοδα από τα αναμενόμενα.

* Δεύτερον, οι δαπάνες (δηλαδή τα κονδύλια για μισθούς, συντάξεις και επιδό ματα) θα έπρεπε να είχαν περικοπεί περισσότερο, ώστε να εκτονωθεί η δυναμική αύξησης του δημοσίου χρέους.

* Και, τρίτον, τόσο ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός όσο και ο έλεγχος των δαπανών στο δαιδαλώδες ελληνικό κράτος δεν εμπνέουν μεγάλη εμπιστοσύνη ώστε να πιστέψει η Ευρώπη τις ελληνικές δεσμεύσεις.

▅ Ο έλεγχος των δαπανών

Το μεγάλο στοίχημα λοιπόν είναι η περίφημη «υλοποίηση του ΠΣΑ». Ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Οικονομικών κ. Ηλ. Πλασκοβίτης εκφράζει την κυρίαρχη άποψη μεταξύ των συνεργατών του υπουργού Οικονομικών όταν αναφέρει ότι «η εφαρμογή του ΠΣΑ είναι θέμα ολόκληρης της κυβέρνησης ». Πολλοί υπουργοί όμως επισημαίνουν ότι ακριβώς αυτή η «συλλογικότητα» θα αποδειχθεί το μεγαλύτερο μειονέκτημα του Προγράμματος.

Εκφράζονται φόβοι ότι ακόμη και υπουργοί με καλές προθέσεις και γερά νεύρα μπορεί να χάσουν τον έλεγχο των δαπανών. Μπορεί να δημιουργούνται διαρκώς κρίσεις και να καλείται ο υπουργός Επικρατείας κ. Χ. Παμπούκης, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Θ. Πάγκαλος, ο υπουργός Οικονομικών κ. Γ. Παπακωνσταντίνου ή ακόμη και ο πρωθυπουργός κ. Γ. Παπανδρέου σε πυροσβεστικό ρόλο. Ενα παράδειγμα κρίσης ρευστότητας ήδη εμφανίστηκε στον ΟΑΕΔ και ενέπλεξε σχεδόν ολόκληρη την κυβέρνηση. «Τι θα γίνει αν έχουμε έναν ΟΑΕΔ την εβδομάδα;» ερωτούν κάποιοι.

Ορισμένοι κυβερνητικοί υπενθυμίζουν ότι η προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες απέδειξε την αποτυχία των αποκεντρωμένων μοντέλων. Οι Αγώνες διεξήχθησαν γιατί το 2000 συστάθηκε Διυπουργική Επιτροπή υπό τον τότε πρωθυπουργό κ. Κ. Σημίτη. Πιστεύουν λοιπόν ότι για να εφαρμοστεί με αξιοπιστία και συνέπεια το Πρόγραμμα Σταθερότητας πρέπει να συσταθεί Διυπουργική Επιτροπή υπό τον Πρωθυπουργό. Ο κ. Αλ. Παπαδόπουλος προτείνει να δημιουργηθεί Ομάδα Διοίκησης Εργου, όπως αυτή προβλέπεται από την παράγραφο 18 του άρθρου 18 του Νόμου 2503/97. Ο πρώην υπουργός υπενθυμίζει ότι η αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων όπως οι σεισμοί του 1999 και η υλοποίηση μεγάλων προγραμμάτων όπως το «Πρόγραμμα Καποδίστριας» και η «Κοινωνία της Πληροφορίας» έγινε από Ομάδες Διοίκησης Εργου.

▅ Η εποπτεία και οι «μίνι κρίσεις»

Προς το παρόν στο Μέγαρο Μαξίμου δεν φαίνεται να ενθουσιάζονται από τέτοιες λύσεις. Σύμφωνα με ασφαλείς πηγές η υπό τον κ. Θ. Πάγκαλο Επιτροπή Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής θα αναλάβει κεντρικό ρόλο στην παρακολούθηση της υλοποίησης του Προγράμματος Σταθερότητας. Παράλληλα θεωρείται βέβαιο ότι θα επιστρατευθεί και το «σπορ μοντέλο» των «άτυπων υπουργικών συμβουλίων». Οι αισιόδοξοι περί των δυνατοτήτων υλοποίησης των στόχων τονίζουν πως το γεγονός ότι η ευρωζώνη δείχνει σημάδια εξόδου από την ύφεση ενδεχομένως να συμβάλλει σε βελτίωση πεδίων της ελληνικής οικονομίας όπως ο τουρισμός και η ναυτιλία.

Παράλληλα θεωρείται ότι η κοινοτική επιτήρηση θα λειτουργήσει, αποτρεπτικά, σε νέες υπερβολές ενώ οι θεσμικές αλλαγές στο κράτος, οι αποκρατικοποιήσεις και η αύξηση της απορρόφησης του ΕΣΠΑ θα αποτελέσουν αποφασιστικούς παράγοντες, έτσι ώστε ο τριπλός στόχος εσόδων, δαπανών και ανάπτυξης να μην αποκλίνει κατά πολύ από τα όρια που έχουν τεθεί. Κοντολογίς, θα υπάρχουν συνεχώς «μίνι κρίσεις», αλλά το πρόγραμμα δανεισμού θα εκτελείται κανονικά, ενώ η δημοσιονομική εξυγίανση θα είναι αργή, μετ΄ εμποδίων, αλλά υπαρκτή.

3Το σενάριο του τρόμου

«Η Ελλάδα είναι σαν να βρίσκεται ήδη στο ΔΝΤ, αλλά χωρίς το δάνειο» φέρεται να είπε ο κ. Χ. Αλμούνια την Τετάρτη 6 Ιανουαρίου κατά τη συνεδρίαση του Κολεγίου των Επιτρόπων. Με αυτήν την άκομψη διατύπωση εννοούσε ότι τα μέτρα που θα εφαρμοσθούν θα είναι αντίστοιχα εκείνων που θα επέβαλλε το ΔΝΤ, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση θα είχαμε λάβει και το σχετικό δάνειο.

Εκπρόσωποι της τραπεζικής αγοράς εκφράζουν φόβους ότι η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης σε συνδυασμό με την πιστωτική ασφυξία που θα δημιουργηθεί, εξαιτίας των πιέσεων που δέχεται το τραπεζικό σύστημα, θα οδηγήσει σύντομα σε «απρόβλεπτα μεγάλη ύφεση» η οποία μπορεί να αγγίξει έως και το 4%. Εφόσον το έλλειμμα του προϋπολογισμού εκφράζεται ως ποσοστό του ΑΕΠ, μείωση του ΑΕΠ κατά 4% θα διατηρούσε το έλλειμμα (ως ποσοστό του ΑΕΠ) στα ίδια διψήφια σημερινά ποσοστά (12,7%), ακόμη και αν γινόταν το «θαύμα» και πραγματοποιούνταν οι στόχοι μείωσης των δαπανών και αύξησης των εσόδων.

Μόνο που υπό συνθήκες βαθιάς ύφεσης τα έσοδα και οι δαπάνες ακολουθούν αντίθετη τροχιά (τα πρώτα μειώνονται, οι δεύτερες αυξάνονται), οπότε, με βάση το εν λόγω απευκταίο σενάριο, το έλλειμμα θα μπορούσε να αυξηθεί πάνω από τα εφετινά (πρωτοφανή) επίπεδα, εξέλιξη η οποία θα απαιτούσε αναθεώρηση του προγράμματος δανεισμού για το 2010 άνω του προβλεπόμενου ύψους των 54 δισ. ευρώ.

▅ Η ρευστότητα και οι δανειστές

Ηδη οι τράπεζες προειδοποιούν ότι «σφίγγουν τις στρόφιγγες» ακόμη περισσότερο. Οι εκροές καταθέσεων (πάνω από 5 δισ. ευρώ) λόγω της φημολογίας για επιβολή αυστηρού «πόθεν έσχες», οι υποχρεώσεις επιστροφής των περίπου 30 δισ. ευρώ που δανείστηκαν πέρυσι από την ΕΚΤ (για να δανείσουν το ελληνικό Δημόσιο, αγοράζοντας ομόλογα), τα δάνεια σε καθυστέρηση, αλλά και το νομοσχέδιο για τους δανειολήπτες της κυρίας Λούκας Κατσέλη (που θα γίνει νόμος παρά την αντίθετη «γνωμάτευση» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας), προβλέπεται ότι θα μειώσουν την παροχή ρευστότητας στην αγορά σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο.

Εν τω μεταξύ η έκθεση της Επιτροπής για τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιοποιήθηκε στις αρχές της περασμένης εβδομάδας κυριάρχησε στα διεθνή ΜΜΕ και δόθηκε η εντύπωση ότι δεν λειτουργεί τίποτε στη χώρα. Το αποτέλεσμα ήταν ένας νέος κλονισμός της εμπιστοσύνης των δανειστών στην ελληνική οικονομία, η οποία εκφράστηκε μεταξύ άλλων και στη μικρή δημοπρασία εξαμήνων και ετησίων εντόκων γραμματίων του Δημοσίου, όπου το επιτόκιο υπερδιπλασιάστηκε σε σύγκριση με την αντίστοιχη δημοπρασία του Οκτωβρίου (1,38% και 2,2% αντίστοιχα).

Η τελευταία εξέλιξη εγείρει προβληματισμούς για την υποδοχή που θα επιφυλάξουν οι δανειστές στις μεγάλες εκδόσεις ομολόγων των επόμενων μηνών (δηλαδή τις «αιτήσεις» για δάνεια των 5 και των 8 δισ. ευρώ). Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά κλιμάκιο του ΔΝΤ «πάει» «δεκαήμερη εκδρομή» στα υπουργεία, επισήμως για να παράσχει τεχνική βοήθεια και ανεπισήμως για να προπονηθεί σε έναν ρόλο ανάλογο με εκείνον της ομάδας πρώτων βοηθειών, η οποία ακολουθεί κατά πόδας τους ταλαιπωρημένους αθλητές του μαραθωνίου για να τους προσφέρει τις πρώτες βοήθειες σε περίπτωση που πέσουν απότομα στο έδαφος.

Πάντως το σενάριο της αιφνίδιας κατάρρευσης θα πυροδοτηθεί μόνο αν κάποια από τις δημοπρασίες ομολόγων δεν θα καλυφθεί (δεν θα μας δώσουν δηλαδή τα δισεκατομμύρια που θα ζητήσουμε). Το ερώτημα, αν τότε θα επιτευχθεί η διάσωση της Ελλάδας, επανέρχεται εκ νέου σε κύκλους της ΕΚΤ και της Επιτροπής, όπου υπάρχουν δύο σχολές.

▅ Σωτηρία ή κατάρρευση

Η πρώτη σχολή υποστηρίζει ότι η Ελλάδα σε περίπτωση κρίσης δανεισμού πρέπει να διασωθεί άμεσα γιατί διαφορετικά θα γίνει η Lehman Βrothers της ευρωζώνης, κλονίζοντας τις μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες που έχουν δανείσει περίπου τα 200 από τα 300 δισ. ευρώ του εξωτερικού χρέους της. Θεωρούν ότι πρέπει να οργανωθεί διάσωση, π.χ. με μια έκτακτη σύνοδο του Εco/Fin και ταυτόχρονη επιβολή ενός «ελληνικού κοστουμιού» μπροστά στο οποίο το «ιρλανδικό» θα μοιάζει πολύ «ευρύχωρο».

Η δεύτερη σχολή πρεσβεύει ότι θα πρέπει η Ελλάδα να αφεθεί να χρεοκοπήσει και να απευθυνθεί στο ΔΝΤ για να ζητήσει δάνειο. Σε αυτήν την περίπτωση προεξοφλείται ότι θα ταρακουνηθεί το ευρώ και θα προκληθεί μια λελογισμένη διολίσθηση, η οποία όμως είναι προτιμητέα αφού το ευρωπαϊκό νόμισμα έχει ανατιμηθεί πολύ σε σχέση με το δολάριο, καθιστώντας ακριβότερες τις εξαγωγές της ευρωζώνης. Ταυτόχρονα θα καταστεί η Ελλάδα παράδειγμα προς αποφυγήν για άλλες χώρες της ευρωζώνης με ανάλογους πειρασμούς δημοσιονομικής ελευθεριότητας.

• Π. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 17 Ιανουαρίου 2010